Κριτική αλλά με μέτρο.

Η κριτική καλοπροαίρετη ή όχι, ενοχλεί τους μεγάλους και πολύ περισσότερο τα παιδιά, Σίγουρα υπάρχουν καλύτεροι τρόποι για να δείξετε στο παιδί σας το λάθος του και να το βοηθήσετε να εξελιχθεί σωστά.

Είναι αλήθεια πως ευκολότερα λένε οι γονείς στο παιδί: «Μην το κάνεις αυτό» ή «Αυτό που κάνεις είναι λάθος» παρά ψάχνουν εναλλακτικές λύσεις, που όχι μόνο έχουν το ίδιο αποτέλεσμα αλλά και δεν ενοχλούν το παιδί. Για να κατανοήσετε το συναισθήματα που προκαλεί η κριτική στα παιδιά, αναλογιστείτε παρόμοιες στιγμές που έχετε ζήσει εσείς. Για παράδειγμα, πολλές φορές στη δουλειά οι συνάδελφοί σας μπορεί να σας κάνουν διάφορες παρατηρήσεις για τον τρόπο που εργάζεστε ή να σας διορθώνουν. Σίγουρα αισθάνεστε μειονεκτικά και ίσως να πληγώνεται έτσι ο εγωισμός σας. Αντίστοιχα και τα παιδιά νιώθουν άσχημα όταν οι γονείς κριτικάρουν τις πράξεις τους ή τα λόγια τους, και σίγουρα αυτό δεν τα βοηθά να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση.

Οι ενήλικες, που διαθέτουν λόγω ηλικίας ωριμότητα και λογική σκέψη, επηρεάζονται πολύ από την κριτική, δεν είναι επομένως παράξενο που τα παιδιά, περισσότερο ευάλωτα μια και η λογική τους δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη ώστε να ξεπερνούν οποιοδήποτε συναισθηματικό πρόβλημα, επηρεάζονται εξίσου και περισσότερο. Επιπλέον, δεν έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν αυτό που νιώθουν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να μοιραστούν μαζί σας τις σκέψεις που κάνουν. Για παράδειγμα, το πιτσιρίκι σας προσπαθεί να δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών του. Είναι πρωί και εσείς βιάζεστε να ετοιμαστεί, γιατί σε λίγα λεπτά το σχολικό θα είναι έξω από το σπίτι και θα κορνάρει. Επειδή είστε αγχωμένη, του φωνάζετε: «Δεν τα δένεις σωστά. Άφησέ με να τα δέσω εγώ, για να τελειώνουμε...». Με αυτή την πρόταση του περνάτε πολλά αρνητικά μηνύματα. Όταν του λέτε: «Δεν τα δένεις σωστά» είναι σαν να αρνείστε πως είναι σε θέση να κάνει μια απλή, καθημερινή πράξη. Όταν του λέτε: «Άφησέ με να τα δέσω εγώ, για να τελειώνουμε», είναι σαν να του δείχνετε πως δεν μπορεί να κάνει τίποτε όπως πρέπει και όταν πρέπει.

Το αποτέλεσμα αυτών των μηνυμάτων είναι αρκετά δυσάρεστο. Το παιδί αισθάνεται μειονεκτικά, χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, ενώ καταρρακώνεται ο αυτοσεβασμός του. Όλα αυτά τα συναισθήματα όχι μόνο δεν μπορεί να τα εκφράσει, όχι μόνο δεν μπορεί να τα επεξεργαστεί ώστε να τα κατανοήσει, αλλά και καταγράφονται στο μυαλό και την ψυχή του, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν οτιδήποτε κάνει, ειδικά εάν η κριτική που του ασκείτε είναι συχνή.

Φυσικά οι περισσότεροι γονείς δεν κριτικά ρουν επίτηδες το παιδί τους και σίγουρα δεν θέλουν να το στενοχωρούν. Ωστόσο, λόγω του καθημερινού άγχους και της έλλειψης χρόνου, οι ενήλικες αθέλητα καταλήγουν στην κριτική, χωρίς να αναλογίζονται τις συνέπειες, ή χωρίς να έχουν το χρόνο να σκεφτούν τις εναλλακτικές λύσεις που πάντα υπάρχουν. Στο παραπάνω παράδειγμα, καλύτερα θα ήταν να πείτε στο παιδί: «Ξέρω ότι μπορείς να δέσεις τα κορδόνια σου. Επειδή όμως τώρα βιάζομαι, άφησέ με να τα δέσω εγώ και το απόγευμα μπορείς να προσπαθήσεις μόνος σου». Έτσι και το παιδί θα προλάβει το σχολικό και δεν θα αισθανθεί μειονεκτικά.

Ενθάρρυνση και αποδοχή

Το σημαντικό θέμα της κριτικής των πράξεων ή των λόγων του παιδιού και οι επιπτώσεις που έχει στον ψυχικό του κόσμο και στην εξέλιξή του, έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ψυχολογία. Οι περισσότεροι γονείς δεν κριτικάρουν συνειδητά τα παιδιά τους. Όμως οι γρήγοροι ρυθμοί της εποχής και το άγχος δεν τους αφήνουν να σταθούν για ένα λεπτό και να σκεφτούν πριν μιλήσουν. Είναι αλήθεια πως η κριτική είναι η εύκολη, αβίαστη λύση. Είναι πολύ πιο εύκολο για τους γονείς να κάνουν μια παρατήρηση με κριτική διάθεση -έστω κι αν αυτή είναι ασυνείδητη- παρά να σκεφτούν κάτι άλλο και να αντιδράσουν διαφορετικά, κάτι που θα φέρει το ίδιο αποτέλεσμα χωρίς να πληγώσει τα συναισθήματα του παιδιού.

Κάθε φορά που ο γονιός κριτικάρει μια πράξη του παιδιού του, μειώνει τον αυτοσεβασμό του, τη διάθεσή του για ανεξαρτητοποίηση ή τη θέλησή του να προσπαθήσει να μάθει και να ρισκάρει για να μάθει. Ειδικά μάλιστα εάν το παιδί κριτικάρεται συχνά, το πιο πιθανό είναι να γίνει εσωστρεφές και να χάσει την πίστη στον εαυτό του. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης έχει πολλές δυσάρεστες επιπτώσεις. Μπορεί, για παράδειγμα, το παιδί να πάψει κάθε προσπάθεια να ντυθεί μόνο, να συναρμολογήσει ένα πάζλ ή να ζωγραφίσει κάτι, αφού, όπως πιστεύει, το σχόλιο που θα ακούσει δεν θα είναι θετικό. Επίσης, θα αποφεύγει να ζητά την βοήθεια των γονιών του, αφού ξέρει πως θα ακούσει λόγια καθόλου ευχάριστα. Έτσι θα απέχει από πολλές δραστηριότητες, ενώ οι γονείς του θα πιστεύουν πως το παιδί τους είναι άτολμο!

Ένα άλλο έντονο συναίσθημα που βιώνουν τα παιδιά είναι ότι πιστεύουν πως δεν είναι "καλά" παιδιά ή πως δεν είναι τόσο "καλά" όσο θα ήθελαν οι γονείς τους. Έτσι, αισθάνονται μειονεκτικά, νιώθουν πως συνεχώς απογοητεύουν τους γονείς τους και πως δεν ανταποκρίνονται με συνέπεια στις υποχρεώσεις τους. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την εσωστρέφεια ή την έντονη εξωστρέφεια, τη μη αποδοχή του εαυτού τους, με αποτέλεσμα να χάνουν τον αυτοσεβασμό και την πίστη στον εαυτό τους, γεγονός πολύ δυσάρεστο για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και τη διάπλαση του χαρακτήρα τους.

Δώστε του εξηγήσεις

Ποια είναι όμως τα άμεσα και ορατά αποτελέσματα της κριτικής των γονιών; Κάθε φορά που το παιδί κριτικάρεται κλαίει, εκνευρίζεται, φωνάζει ή μαζεύεται σιωπηλό σε μια γωνιά. Αντιδρά δηλαδή όπως ξέρει και όπως μπορεί, θέλοντας να δώσει στον γονιό του να καταλάβει πως αυτό που είπε το πλήγωσε ή το ενόχλησε. Ο γονιός, λοιπόν, που πιθανότατα άσκησε κριτική στο παιδί του λόγω βιασύνης, πέτυχε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, ενώ δεν αποκλείεται και ο ίδιος να στενοχωριέται από τις αντιδράσεις του παιδιού. Θα πρέπει, λοιπόν, να το ηρεμήσει, και στη συνέχεια να βρει άλλους τρόπους προκειμένου να επιτύχει το στόχο του και να απαλύνει τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού σπαταλώντας πολύτιμο χρόνο. Πόσο, όμως, είναι εφικτό να σκέφτεται ο γονιός κάθε φορά που μιλά στο παιδί του, ή να έχει πάντα το χρόνο και τη διάθεση που χρειάζεται ώστε να μην το στενοχωρήσει; Καλό είναι να αποφεύγεται η κριτική, ακόμη και σε στιγμές πραγματικής ανάγκης, διότι το παιδί δεν αντιλαμβάνεται τη σκοπιμότητά της, αν και γνωρίζει πως οι γονείς του στέκονται πραγματικοί συμπαραστάτες του φροντίζοντας να μην το στενοχωρούν με τις πράξεις και τα λόγια τους. Παρ' όλα αυτά, εάν τύχει μία ή δύο φορές να δεχτεί κριτική, δεν έχει την ωριμότητα να καταλάβει πως οι γονείς του δεν είχαν σκοπό να το πληγώσουν, πως ίσως η μαμά ήταν εκνευρισμένη με τη δουλειά της ή ο μπαμπάς μιλούσε στο τηλέφωνο και δεν μπορούσε να του απαντήσει ή να το βοηθήσει όπως θα ήθελε και όπως θα έκανε συνήθως. Γι' αυτό χρειάζονται πάντα οι απαραίτητες εξηγήσεις.

Έτσι, λοιπόν, εάν καμιά φορά κριτικάρετε το παιδί σας ή εάν δεν του μιλήσετε όπως θα θέλατε, θα πρέπει οπωσδήποτε να του δικαιολογήσετε τη συμπεριφορά σας.

Θετική στάση

Τι μπορείτε να κάνετε, λοιπόν, για να μην κριτικάρετε τα παιδιά σας; Πώς πρέπει να αντιδράτε και να ισορροπείτε την κατάσταση, χωρίς να στενοχωρείτε το μικρό σας, αφού συχνά πρέπει να επεμβαίνετε για την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων; Οι "διορθωτικές" επεμβάσεις είναι συχνά αναγκαίες, δεν χρειάζεται όμως να γίνονται με κριτική διάθεση. Εάν, δηλαδή, ο γονιός δεν βοηθήσει ή δεν υποδείξει στο παιδί κάποια πράγματα, τότε αυτό θα αισθάνεται την έλλειψή του, θα αποζητά την παρουσία του, που άλλωστε είναι απαραίτητη για την εξέλιξή του. Αυτές όμως οι επεμβάσεις πρέπει να γίνονται με περίσκεψη και με θετική διάθεση. Εάν σκεφτούν οι γονείς πως καθετί έχει δύο όψεις, τότε ας αναζητήσουν την όψη με τα θετικά χρώματα, τα θετικά συναισθήματα και τις θετικές σκέψεις. Γενικότερα, καλό είναι να εντοπίζετε το λάθος ή την κακή πράξη, αλλά να εστιάζετε την προσοχή σας στη λύση του με τρόπο θετικό κι ευγενικό, απλό και κατανοητό.

Έτσι θα καλλιεργήσετε στο παιδί το αίσθημα της εμπιστοσύνης στον εαυτό του, θα το βοηθήσετε να γίνει τολμηρό, θα του δείξετε ότι με θέληση και προσπάθεια θα τα καταφέρει. Παράλληλα, το παιδί αντιλαμβάνεται πως κάθε φορά που θέλει ή προσπαθεί να κάνει κάτι, ο γονιός του θα σταθεί δίπλα του χωρίς αρνητικά σχόλια. Ενισχύοντας τον αυτοσεβασμό του παιδιού διευκολύνεται η ανεξαρτητοποίησή του, και αυξάνονται οι πιθανότητες να εξελιχθεί σε ώριμο και υπεύθυνο ενήλικο, κάτι που όλοι οι γονείς επιδιώκουν.